روند تغییرات جمعیتی در ایران
بر اساس گزارش تحقیقی که دفتر برنامه‌ریزی و توسعه اجتماعی جوانان، در خصوص روند تغییرات جمعیتی تدوین نموده است جمعیت ایران طی دهه آینده با افزایش بیش از ۴ میلیون نفر به حدود ۹۱ میلیون نفر خواهد رسید، اما ترکیب سنی کشور به‌طور جدی به سمت پیری تغییر می‌کند.
بر اساس پیش‌بینی‌های به عمل آمده از سوی مرکز آمار ایران جمعیت کشور در فاصله سال‌های 1403 و ده سال‌آینده (1413) به لحاظ کمی و کیفی تغییرات قابل اعتنایی را تجربه خواهد کرد؛ به طوری که از یک سو به طور کلی بیش از چهار میلیون نفر به جمعیت کشور افزوده شده و از سوی دیگر ساخت و ترکیب جمعیت به طور قابل توجهی به سمت سالمندی تحول می‌یابد. جدول و تصویر هرم‌های جمعیتی زیر، این موارد را به طور دقیق‌تری به تصویر می‌کشند.
هرم جنسی - سنی جمعیت کشور در سال 1403
هرم جنسی - سنی جمعیت کشور در سال 14013
عدم تعادل در نسبت جنسی ممکن است منجر به بروز مشکلاتی مانند افزایش رقابت در بازار ازدواج، تغییر در الگوهای خانواده و بروز مشکلات اجتماعی در بلندمدت شود. اطلاعات مربوط به نسبت جنسی به عنوان یک شاخص مهم دموگرافیک، در پیش‌بینی روندهای آینده جمعیتی و در تدوین سیاست‌های بلندمدت کشور نقش بسزایی دارد. تغییرات نسبت جنسی می‌تواند واکنش سیاست‌های جاری در حوزه‌های بهداشت، آموزش و مهاجرت را نشان دهد و زمینه را برای اصلاح یا بهبود آن‌ها فراهم آورد.
میانگین سنی جمعیت ایران در سال‌های 1403 و 1413
میانگین سنی، به عنوان یک شاخص خلاصه، تصویری کلی از سن ساختار جمعیت ارائه میدهد. برای نمونه، میانگین سنی پایین‌تر می‌تواند نشان‌دهنده جامعه‌ای جوان با نرخ تولد بالا و حضور فراوان افراد جوان باشد..
- میانگین سنی: از 5/33 سال در ۱۴۰۳ به 1/37 سال در ۱۴۱۳ می‌رسد؛ زنان به طور متوسط مسن‌تر از مردان خواهند بود.
تحلیل و پیامدهای افزایش میانگین سنی:
از سال 1403 تا 1413 میانگین سنی کل از 5/33 به 1/37 سال افزایش یافته؛ به عبارت دیگر افزایش تقریباً 6/3 سال در این دهه رخ داده است.
- میانگین سنی مردان از 2/33 سال به 6/36 سال افزایش یافته؛ به عبارت دقیق‌تر افزایش حدود 4/3 سال مشاهده می‌شود.
- میانگین سنی زنان از 9/33 سال به 6/37 سال رسیده است؛ بنابراین افزایش تقریبی 7/3 سال در این گروه دیده می‌شود.
در نتیجه هم در کل جمعیت و هم در تفکیک جنسیت شاهد افزایش قابل توجهی در میانگین سنی هستیم. همچنین میانگین سنی زنان به نسبت مردان اندکی بیشتر است که می‌تواند به عوامل مختلفی نظیر الگوهای مرگ و میر و تفاوت‌های امید به زندگی مرتبط باشد.
تحلیل تغییرات در شاخص وابستگی سالمندان
در سال 1403 شاخص وابستگی سالمندان برای مردان 10 بود که در سال 1413 به 7/13 افزایش یافته است. این نشان میدهد که تعداد سالمندان مرد در مقایسه با جمعیت فعال (15 تا 64 سال) به طور چشمگیری افزایش یافته است (37 درصد). این افزایش در شاخص وابستگی سالمندان مرد ناشی از افزایش طول عمر مردان، کاهش نرخ باروری و ساخت و ترکیب جمعیتی است. این موضوع می‌تواند فشار بیشتری بر سیستم‌های حمایتی، بهداشتی و درمانی وارد کند. بر این اساس سیستم‌های بازنشستگی و خدمات مراقبت از سالمندان لازم است اصلاح و تقویت شوند.
در سال 1403 شاخص وابستگی سالمندان برای زنان 6/11 بود که در سال 1413 به 2/16 افزایش یافته است. این تغییر به‌ویژه در زنان بیشتر از مردان است. این افزایش به علت طول عمر بالاتر زنان نسبت به مردان است و نشان‌دهنده رشد تعداد سالمندان زن در آینده است.
فرزندآوری در ایران
برای محاسبه وضعیت فرزندآوری در ایران نیازمند محاسبه وضعیت باروری بر حسب زنان دارای همسر هستیم. در سال 1401. نرخ موالید زنان دارای همسر 15-49 سال کشور برابر با 4/6 است. به این معنی که در سال 1401 به طور متوسط به ازای هر 100 زن متأهل 15-49 سال در کشور 4/6 باروری یا فرزندآوری اتفاق افتاد (تقریباً از هر 16 زن متأهل واقع در این بازه سنی، یک زن باروری داشته است). این وضعیت در استانهای مختلف کشور متفاوت بوده است. کمترین نرخ موالید در استان گیلان با نرخ 4 از هر 100 زن متأهل 15-49 سال (به ازای هر 25 زن متأهل، یک زن باروری داشته) و بیشترین در استان سیستان و بلوچستان با 1/14 باروری به ازای هر 100 زن متأهل 15-49 سال (تقریباً از هر 7 زن متأهل، یک زن باروری داشته) بوده است. نرخ باروری در استان سیستان و بلوچستان حدود 5/3 برابر نرخ باروری در استان گیلان است.
توزیع جغرافیایی نرخ باروری در استانهای کشور نشان میدهد به طور کلی استانهای شرقی (از شمال شرق تا جنوب شرق) و استانهای واقع در نواحی جنوب غربی ایران از وضعیت بهتری در مقایسه با استانهای مرکز نشین و نواحی غربی برخوردارند.
تقریباً در سنین بالای 45 سال دیگر در ایران باروری اتفاق نمی‌افتد و تنها 2/5 درصد از باروریها در سنین بالای 40 سال رخ می دهد. از سوی دیگر عمده باروریها از 20 تا 40 سالگی رخ میدهد (5/88 درصد موالید توسط 8/62 درصد زنان) و بخش بزرگی از این تعداد در 25 تا 34 سالگی اتفاق می‌افتد (6/52 درصد موالید توسط 4/32 درصد زنان